Máy công cụ là loại máy cơ khí gia công khuôn hoặc linh kiện để cấu tạo nên các máy móc khác, vì vậy có người còn gọi máy công cụ là máy mẹ. Có những máy công cụ như máy tiện, máy cắt răng, máy khoan lỗ, máy tiện doa lỗ, máy phay, máy cắt, máy bào...
Về cơ bản, hoạt động của nó là cho chuyển động xoay tròn (hoặc tịnh tiến) các dao cắt hoặc đối tượng gia công, và bằng việc điều khiển vị trí tương đối của 2 đối tượng đó mà gia công hình dáng theo ý muốn. Đối tượng gia công là kim loại, vật liệu gỗ hay Plastic. Dao cắt là mũi khoan, dao endomiru, dao thông thường.
Những năm gần đây, đang lưu hành máy công cụ gia công CNC có tự động hoá hộp số điều khiển vị trí tương đối, và cho hiệu quả năng suất cao
Lịch sử
Rất khó xác định được máy công cụ được phát minh vào thời gian nào, vào khoảng năm 1200 kỉ nguyên trước, người ta đã khai quật được một chậu cây được cho rằng đã được gia công bằng máy tiện. Kỹ thuật của máy tiện vào thời gian đó cũng đã được mở rộng tới Châu âu và vùng Cận Đông. Nói chính xác hơn về sự phát triển của máy công cụ, là từ thế kỉ 14, do cần thiết phải gia công chính xác bằng phát minh về đồng hồ máy đầu tiên ở thế kỉ 14. Tuy nhiên, đồng hồ máy là đối tượng nhỏ, sự xuất hiện của đối tượng máy công cụ tương đối lớn là phát minh ra máy chạy bằng hơi nước vào thế kỉ 18, mở ra thời đại gia công độ chính xác cao bằng pittong và xi lanh. Với phát minh ra máy tính vào nửa đầu thế kỉ 20, việc điều kiển tự động hoá máy công cụ có thêm bước tiến mới (Rôbốt hoá).
Một số loại máy công cụ:
- Máy tiện-dao tiện (Máy tiện rơ-vôn-ve)
- Máy phay-dao phay-dao Endomiru
- Máy bào ngang-dao bào ngang
- Máy bào-dao bào
- Máy khoan lỗ-mũi khoan-mũi khoan làm trơn
- Máy tiện doa lỗ
- Máy gia công xung điện (Máy gia công xung điện cắt dây,Máy gia công xung điện khắc hình)
- Máy chuốt-dao chuốt
- Máy cắt răng (Máy phay lăn răng –dao phay lăn răng, Máy tạo dạng răng – dao cắt dạng răng, dao cắt kiểu trục răng)
- Máy mài- đá mài
- Máy cưa đai
- Máy cưa
- Máy có bàn quay tròn-máy tiện CNC
- Máy gia công dùng tia nước
- Máy gia công Lade
- Máy gia công electron
- Máy mài khuôn
- Máy gia công điện giải
- Máy cạo bavớ, máy cắt vát
- Máy cạo ba vớ điện giải